Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Yöntemleri

 2.3.3. Çiftleştirme Nitelikli ana arı yetiştiriciliğinde izole çiftleştirme bölgeleri kullanılmalı, yetiştirilen dölsüz ana arıların çiftleşmesi denetim altına alınmalıdır. Bu amaçla, yabancı arı girişine yasaklanmış rüzgâr almayan vadilerde devlet işbirliği ile en az 10 km yarıçaplı özel çiftleştirme istasyonları oluşturulmalıdır. Çiftleştirme bölgelerinde iklim ve topoğrafik yapı arı uçuşunu engellememelidir. Çiftleştirme kolonileri ana arılar yumurtlamaya başlayıp gerekli kontrolleri yapılıncaya kadar bu bölgelerde tutulmalıdır. 2.4. Kontrollü Ana Arı Yetiştirme Yöntemleri 2.4.1. Miller Yöntemi Bu yöntem Dr. C. C. Miller tarafından 1912'de geliştirilmiştir. Miller yöntemi ticari ana arı yetiştiriciliği için uygun olmamakla birlikte; az sayıda ana arı üretimi amacıyla herkesin uygulayabileceği kolay bir yöntemdir. Uygulamada ilk adım 5-7 cm genişliğinde, 12-15 cm uzunluğunda ve uçtan 3-5 cm'lik kısmından itibaren uca doğru üçgen şeklinde daraltılarak kesilmiş 3-4 parça temel peteğin standart boyutta bir çerçevenin üst çıtasına tel kullanılmadan tutturulmasıdır. Daha sonra en iyi ana arının bulunduğu damızlık koloni seçilerek bu kolonide ikisi hariç bütün yavrulu çerçeveler alınıp yerlerine ballı-kapalı yavrulu petekler verilir. Hazırlanan petek takılı özel çerçeve kolonide bırakılan iki yavrulu çerçeve arasına yerleştirilir. Dışarıdan nektar ve polen gelişi yeterli olsa bile koloni beslenmelidir. Yaklaşık bir hafta içerisinde arılar 15 özel çerçeveye takılan petek levhalarını işleyip kabartacaklar ve gözler yumurta ve larvalarla doldurulmuş olacaktır. Özel çerçeve, damızlık koloniden yavaşça alınıp, üzerindeki arılar petek parçalarına zarar vermeden fırça ile temizlenerek, düzgün bir masa üzerine yatırılır. Peteklerin uç kısımları keskin bir bıçak yardımıyla en genç larvalı gözlerin hizasından kesilmek suretiyle düzeltilip, fazlalıklar alınır. Çerçeve artık anasız yüksük yapıcı koloniye verilmek üzere hazır demektir. Yüksük yapıcı koloni güçlü kolonilerden seçilmeli, koloninin ana arısı ve genç yavrulu petekler alınıp, yüksük üretiminde kullanılacak özel çerçeve kuluçkalıkta yavrulu sahanın ortasına ve yavrulu petekler arasına yerleştirilmelidir. Yüksük yapıcı kolonideki arılar 2-3 saat içerisinde anasız olduklarını anlayarak özel çerçevedeki üçgen petek parçaları üzerinde bulunan uygun yaşta larvalı gözleri ana arı yüksüğü şekline dönüştürürler. Yaklaşık 10 gün sonra bir çok ana arı yüksüğü hasat edilmek üzere hazır duruma gelir (Şekil 4). Yüksükler, ana arısı bir gün öncesinden alınmış anası yenilenecek kolonilere, ana kaybetmiş kolonilere, bölme oğullara ya da çiftleştirme kolonilerine verilir. Dölsüz ana arılar, 1-2 gün içerisinde kuluçkadan çıkar ve 8-10 gün içerisinde de çiftleşirler. Çiftleşen ana arılar 2-3 gün sonra yumurta bırakmaya başlarlar. 16 ARICILIK ÜZERİNE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR Şekil 4. Miller yöntemiyle yüksük üretimi 2.4.2. Alley Yöntemi Henry Alley tarafından geliştirilen bu yöntem bir dereceye kadar Miller yöntemini andırmaktadır. Önce damızlık materyalin alınacağı koloni seçilir. Bu koloninin kuluçkalığında yavrulu petekler arasına kabartılmış, temiz petekli boş bir çerçeve yerleştirilir. Petek, 4 gün sonra 1 günlük ve henüz çıkmakta olan genç larvalara sahiptir. Kovandan alınan çerçevenin peteği, uygun sıcaklıktaki bir odada keskin ve ılık bir bıçakla, kesilerek çıkarılıp düzgün bir masa üzerine yatırılır. Bıçak sürekli olarak sıcak suda bulundurulmalı yani kullanılırken sıcak olmalıdır. Petek üzerinde bulunan sıralar halindeki larvalı gözlerin ardışık olarak bir sırası bırakılıp öbür sırası temel petek seviyesinden kazınarak temizlenir. Larvalı göz sıraları, gözlerin kenarları temel peteğe 5-6 mm kalacak şekilde, kesilerek alınır. Sıra üzerindeki gözlerde bulunan larvalardan baştan itibaren 1. larva bırakılıp, 2. ve 3. 17 gözlerdeki larvalar imha edilir. Bu işlem sıra sonuna kadar sürdürülür. Aynı işlem orijinal petekten kesilen diğer larvalı göz sıraları için de tekrarlanır. Eğer larvalı gözler arasında daha fazla açıklık bırakılmak isteniyorsa daha fazla larva imha edilmelidir. Larvaların imhası için göze bir kibrit çöpü sokup döndürmek yeterlidir. İkinci adım olarak, standart ölçüde ayrı bir çerçevenin peteğinin alttan 2/3'lük kısmı kesilerek çıkarılır. Larvalı petek şeritleri erimiş balmumuyla her iki uçtan ve parmakla hafifçe bastırmak suretiyle bu 2/3'lük petek boşluğuna tutturulur. Bastırma işine balmumu sertleşinceye kadar devam edilir. Larvalı şerit monte edilen çerçeve yüksük yapıcı kolonideki kapalı yavrulu iki petek arasına verilir. Yüksük yapıcı koloni arılıktaki en güçlü koloni olmalı ve koloniye sürekli yemleme yapılmalıdır. Larvalı petek şeritlerinin monte edildiği özel petek, yüksük yapıcı koloninin anası alındıktan en az 10 saat sonra bu koloniye verilmeli ve kolonide açık yavru bulunmamalıdır. Kapanan yüksükler, her birisine üzerinde yüksük bulunan birkaç çerçevenin verileceği bitirme kolonilerine aktarılabilir. Ana arıların çıkışına 1-2 gün kalınca zarar vermeden petekten kesilip alınan yüksükler çiftleştirme kolonilerine dağıtılırlar. 2.4.3. Smith Yöntemi Smith yöntemi Alley'in kullandığı yöntemin değişik bir şekli olup, bu yöntemle de geniş çaplı üretim yapmak mümkündür. Bu yöntemde eski peteklerin yerine arıların daha severek çalıştıkları ve yüksük yaptıkları, kolay işlenen yeni petekler kullanılır. Her bir yetiştirici koloni 3 ve 6 çerçevelik iki bölüm içerecek şekilde özel olarak düzenlenir. Bu iki 18 ARICILIK ÜZERİNE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR bölümü kovan dip tahtasına 2.5 cm kadar girmiş olan bir bölme tahtası ayırmakta ve bölme tahtasının geri kalan kısmını bir ana arı ızgarası oluşturmaktadır. Bölme tahtası kovanın üst seviyesinden yaklaşık 2 cm daha yüksek olmalı ve her bölmenin üzerine ayrı bir örtü tahtası konulmalıdır. Küçük bölmede uçuş deliği bulunmaz, fakat bu bölmenin dış yüzüne yemlik monte edilebilecek şekilde bir delik açılmıştır. Uçuş deliği büyük bölmede ve kovan gövdesinin ortasında bulunmaktadır. Ana arı, standart boyutta üç çerçeve ile küçük bölmede bulunur. Bu çerçevelerden kenarlardaki iki tanesinde üst çıtanın orta kısmına 14 x 24 cm'lik bir petek tutturulmuştur. Çerçevelerin kalan kısımları ahşap tahta ile kaplıdır. Ortada kalan 3. çerçeveye de aynı büyüklükte, fakat yeni bir petek tutturulmuş olmalıdır. Bu şekilde hazırlanan küçük bölmede sınırlandırılmış petek sahası ana arının yeni peteğe yumurtlamasını sağlar. Yeni petek, temel petek takılı bir çerçevenin güçlü bir kolonide ana arı ızgarası üzerine konan bir ballığa yerleştirilmesi suretiyle veya yetiştirici koloninin geniş bölmesine verilerek elde edilir. Petek, arılar gözleri kısmen kabartınca çıkarılıp yetiştirici kolonide küçük bölmenin orta kısmına konulmalıdır. Yetiştirici koloniyi hazırlamak için ana arı ve yavrulu bir çerçeve küçük bölmedeki 14x24 cm'lik petek parçaları tutturulmuş çerçeveler arasına yerleştirilir. Geriye kalan arılar ve yavrular geniş bölmeye yerleştirilmelidir. Koloniye yemleme uygulanır. Ana arı kenarlardaki petekleri yavru ile doldurduktan sonra ortadaki yavrulu çerçeve çıkarılır ve yerine taze kabartılmış yeni bir petek konur. Yeni verilen bu petek, 24 saat geçtikten sonra yumurta ile doldurulmuş 19 olacaktır. Bu petek ya yetiştirici koloninin geniş bölmesine veya inkübasyon için yüksük tamamlayıcı bir koloniye yerleştirilerek larvaların ilk beslenmelerinin yapılması sağlanır. Bu uygulama her gün tekrarlanarak, küçük bölmedeki en genç yumurtalarla dolu petek ana arı ızgaralı bölme tahtasının geniş tarafına alınırken, bu bölmedeki daha yaşlı yumurtaları içeren petekler kenara itilir. Küçük bölmeden büyüğüne yumurta dolu 4. petek transfer edildiği zaman ilk transfer edilen petek yüksük yapıcı kolonilere verilmeye hazır durumda genç larvaları içermektedir. Yetiştirici koloniden yüksük yapıcı kolonilere verilmek üzere genç larvalı petek çıkarılırsa bu koloninin yaşamı tehlikeye girer. Onun için yetiştirici koloniden haftada bir defa genç larvalı petek alınmalıdır. Ayrıca gerektiğinde yüksük yapıcı koloniden alınan bir çerçeve arı yetiştirici koloniye silkelenmelidir. Yetiştirici koloniden alınan genç larvalı petek kesilerek çerçeveden çıkarılır. Alley yönteminde olduğu gibi larvalı şeritler elde edilir. Sonra, küçük resim fırçasıyla, bir çerçevenin alt çıtasının bir yüzüne eritilmiş balmumu sürülür. Larvalı bir şerit bu bal mumu üzerine yapıştırılır. Larvalı şeridin bağlandığı çıta, sadece sürülen yapıştırıcı mumun sertleşmesini sağlayacak şekilde, hazır bulunan suya daldırılıp hemen çıkarılır. Yapılacak yüksüklerin birbirine bitişik olmalarını önlemek için larvalı şerit üzerindeki her üç larvadan birisi bırakılıp diğer ikisi bozulur. Bu şekilde hazırlanan ve larvalı petek şeridinin tutturulduğu çıta bir çerçeve içerisine yerleştirilir. Her bir çerçeveye 2-3 larvalı şerit 20 ARICILIK ÜZERİNE BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR taşıyıcı çıta takılır ve bir oğul kutusuna bu çerçevelerden 2 tane verilebilir. Şeridin çıtaya yapıştırılması sırasında larvalar erimiş balmumunun sıcaklığından zarar görmemelidir. Düzgün tutturulmayan ve zarar gören larvaların bulunduğu gözler arılar tarafından kabul görmeyecektir. Olgunlaşan yüksükler, hasat edilerek çiftleştirme kolonilerine verilir ya da anasız koloniler, bölme oğullar veya verimsiz ana arıları yenilemek için kullanılır. 2.4.4. Doolittle (Aşılama) Yöntemi Bugün ABD'ndeki ticari ana arı yetiştiricilerinin hemen hepsinin kullanmakta oldukları bu yöntem, Doolittle tarafından geliştirilerek “Bilimsel Ana Arı Yetiştiriciliği” adı altında 1888'de açıklanmıştır. Doolittle ana arı üretim endüstrisinin babası olarak kabul edilmektedir. Günümüze kadar gelişerek gelen bu yöntemin esası, işçi arı gözlerindeki uygun yaşlı larvaların özel gereçlerle alınarak önceden hazırlanmış temel yüksüklere aktarılması (aşılama), aşılama yapılmış yüksüklerin özel olarak düzenlenmiş besleyici kolonilere verilerek beslenmesi, olgunlaşan ana memelerinin çiftleştirme kovan ya da kutularına aktarılması ve bu memelerden çıkış yapan dölsüz ana arıların çiftleştirilmesi veya yapay tohumlama tekniği kullanılarak döllenmesinden ibarettir. Gerekli miktarda uygun yaşlı larva, peteklerin işçi arı gözlerinden alınır. Larvalar 12-24 saatlikken transfer edilmeli ve çıkışlarından itibaren çok iyi bir şekilde beslenmeleri sağlanmalıdır. 21 Aşılama yöntemi her adımı çok iyi plânlandığı ve gerekli hazırlıklar yapıldığı taktirde deneyimli arıcılar için zor değildir. Aşılamadan önce, gerekli malzemeler ve kullanılacak koloniler hazırlanmış olmalıdır. Yöntem aşağıda açıklandığı şekilde uygulanmalıdır.